NOS Nieuwsuur maakte afgelopen week een vierdelige rapportage over prostitutie. In deze rapportagereeks bespreken ze onder andere het gemeentebeleid van prostitutie in Leeuwarden door het te framen als het ‘afvoerputje van de prostitutie’, schetsen ze hoe arbeidsmigranten uit Oost-Europa schulden kunnen oplopen waardoor met name ‘uitstappen’ moeilijk is, spreken ze met de officier van het OM over ‘bestrijding van misstanden in de prostitutie’, en lopen ze met een politieteam mensenhandel mee in de wereld van de ‘illegale’ prostitutie.

Nieuwsuur vermeldt op hun website dat ze “onafhankelijke, onpartijdige en ongebonden achtergronden bij het nieuws” presenteren. Hier blijkt helaas weinig van waar. In de vierdelige rapportage over prostitutie wordt een eenzijdig beeld gecreëerd. Er is bewust gekozen voor interviewees met een bepaalde mening over het verkopen van seksuele diensten, namelijk christelijke zorginstellingen en politieke partijen. Het zelfbeschikkingsrecht voor vrouwen staat onder leiding van deze instituten sowieso al onder druk. De termen mensenhandel en prostitutie worden als synoniem door elkaar gebruikt, en de aannames over het zogenaamde ‘grijze gebied’, de cijfers rondom mensenhandel, worden klakkeloos overgenomen. Er is veel wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de prevalentie van misstanden in de vergunde prostitutie en elk onderzoek laat zien dat verdere repressie en regulering de rechten van sekswerkers verder aantast (Platt e.a., 2018). Daarnaast laat wetenschappelijk onderzoek ook zien dat morele, normatieve uitspraken een objectief en eerlijk debat over sekswerk onmogelijk maken. Met deze rapportagereeks heeft Nieuwsuur de morele, conservatieve en prohibitionistische beweging in Nederland een podium gegeven en daarmee bijgedragen aan verdere stigmatisering van het beroep. Er is zodoende absoluut geen sprake van objectieve en onafhankelijke journalistiek.

Het is niet stigmatiserend om verslag te doen van een maatschappelijk thema. De wijze waaróp er verslag is gedaan van het thema prostitutie heeft echter een duidelijk normatieve en morele insteek. In de reeks komen Felicia Anna en Marjan Wijers gelukkig even aan het woord, maar hun bijdrage is niet evenredig aan die van Renate van der Zee, Anne Kuik, Sybrand Buma en medewerkers van instanties zoals Fier Fryslan en het Leger des Heils. De uitspraken die door deze prostitutiebestrijders worden gedaan worden op geen enkele wijze door Nieuwsuur weerlegd of kritisch tegen het licht gehouden. Het gaat er niet om in hoeverre wij het hiermee eens zijn. Het gaat erom dat Nieuwsuur pretendeert een onafhankelijk en objectief journalistiek medium te zijn, maar vervolgens een eenzijdige rapportage neerzet. De mensen die hierboven zijn genoemd zijn niet objectief, ze hebben een bepaalde mening over prostitutie [sekswerk] en over het zelfbeschikkingsrecht van vrouwen. Wij zeggen vrouwen, omdat ook in deze rapportage de mannelijke sekswerkers schitteren door afwezigheid. Wellicht omdat man en de connotatie slachtoffer minder tot de verbeelding spreekt dan ‘kwetsbare’ vrouwen en meisjes.

Het probleem zit al in de tendentieuze vraagstelling, zoals bijv. aan Officier van Justitie Warner ten Kate: ‘de opheffing van het bordeelverbod is mislukt’, ‘mensenhandel is nog steeds nog steeds een groot probleem’ enz. Daarmee heb je het antwoord al gegeven. Je kan een vraag ook neutraal stellen: 20 jaar geleden hebben we het bordeelverbod opgeheven, wat is er daarna goed gegaan en wat moet anders?  Of: heeft dit het voor sekswerkers beter gemaakt? En daar meerdere mensen over aan het woord laten, en niet alleen het OM, het CDA, het Leger des Heils, Fier en Renate van der Zee.

Vervolgens worden de obligate antwoorden kritiekloos voor zoete koek geslikt, zoals ten Kate met zijn ‘meer dan de helft van de sekswerkers in de legale sector (hij bedoelt de vergunde sector, illegaal is wat anders) is slachtoffer van mensenhandel’. Geen enkele kritische vraag, zoals waar hij dat op baseert en hoe zich dat verhoudt met het minimale aantal mensenhandelzaken (Mark van der Beer, 2018) en de bevindingen uit onderzoek. Voorzover wij weten is het OM geen onderzoeksburo en alle serieuze onderzoeken, ook die door het ministerie van  Justitie zelf zijn uitgezet, weerspreken dit soort tendentieuze slagen in de lucht. Uit beleidsonderzoek komen systematisch lage prevalentie cijfers naar voren. In zelfrapportages door sekswerkers in enkele recente beleidsonderzoeken variëren meldingen van ‘dwang ooit’ van 4% (Bleeker, Heuts, Timmermans, & Homburg, 2015), via 8% (Dekker, Tap, & Homburg, 2006; Wijk & Leiden, 2010) tot 10% (Wagenaar, Altink, & Amesberger, 2013).

Daarna krijgen we Renate van der Zee te horen over alle onschuldige vrouwen die tot prostitutie worden gedwongen en dat geweld het grote probleem is alsof dat een inherent kenmerk van sekswerk is. Ook dat wordt zonder enige kritische opmerking geslikt. Jullie hadden bijv. ook met SoaAids kunnen gaan praten over het onderzoek dat zij samen met Proud naar geweld tegen sekswerkers hebben gedaan, de rol van stigma in het faciliteren van geweld en hoe het stigma onder invloed van het steeds maar dominanter mensenhandel- en slachtofferdiscours de laatste jaren weer is toegenomen.

Jullie hadden ook kritische kanttekeningen kunnen zetten bij het afgekloofde stereotiep van de duizenden ‘onschuldige’ meisjes die tot prostitutie worden gedwongen en kunnen opmerken dat dwang tot prostitutie maar een (zeer beperkt) deel beslaat van de mensenhandelzaken in Nederland. Zo blijkt bijvoorbeeld uit analyses van de Nationale Rapporteur Mensenhandel  (2012: 57) naar de toegepaste dwangmiddelen in 111 zaken van seksuele uitbuiting in 2010 dat slechts in 22% van de tenlasteleggingen (en 16% van de bewezenverklaringen) sprake was van misleiding t.a.v. de aard van de werkzaamheden. De meeste gevallen van mensenhandel betreffen uitbuiting in het werk, geen dwang tot het werk. Dat wil zeggen dat in de meerderheid van de mensenhandelzaken in de prostitutie niet het werk zelf, maar de arbeidscondities, het gebrek aan rechten en het gebrek aan bescherming tegen uitbuiting het probleem zijn. Precies wat ook het geval is in mensenhandelzaken in andere sectoren, zoals de landbouw, de horeca, de bouw en de transportsector.

Het zou interessant zijn geweest als jullie met bijvoorbeeld Proud en het PIC waren gaan praten over wat sekswerkers kwetsbaar maakt voor uitbuiting en geweld, waarom zo weinig sekswerkers aangifte doen, en wat volgens sekswerkers nodig is om hun positie te verbeteren en beter te beschermen tegen geweld en uitbuiting. Wij kunnen zo een heel rijtje maatregelen noemen. Rode lijn daarin is het tegengaan van stigma en stoppen met de verdere criminalisering van de sector, de infantilisering van sekswerkers en de degradering van sekswerkers tot onmondige slachtoffers. Proud is overigens wel gevraagd, maar heeft na ampele overweging afgezien van medewerking. Niet omdat ze niet mee zouden willen werken aan een programma over sekswerk, want dat willen ze wel. Maar omdat de gekozen morele invalshoek van meet af aan duidelijk was en ze niet mee wilden werken aan een programma dat bijdraagt aan de verdere stigmatisering van hun eigen beroepsgroep, met alle negatieve gevolgen vandien.

Van een vooraanstaand instituut als Nieuwsuur verwachten we meer gedegen onderzoek, verschillende perspectieven en kritische vragen. Dat ontbreekt bij deze rapportage ten enenmale. De insteek is vanaf het begin af aan moreel en de vragen zijn normatief en sturend. Dat stelt ons teleur.

Het is mosterd na de maaltijd, maar graag willen we Nieuwsuur (en de rest van Nederland) wijzen op een aantal wetenschappelijke artikelen en onderzoeken die zich wèl verder verdiept hebben in dit onderwerp. We raden de medewerkers van Nieuwsuur dan ook van harte aan om zich voortaan eerst beter in te lezen in dergelijke gevoelige maatschappelijke onderwerpen. Dat zal niet alleen zorgen voor betere rapportages, maar komt ook de gehele journalistiek ten goede.

Carolien van den Honert en Marjan Wijers,

leden SekswerkExpertise

16 januari 2020

Lezen:

Amnesty International (2016). Amnesty International policy on state obligations to respect, protect and fulfil the human rights of sex workers. https://www.amnesty.org/en/latest/news/2016/05/amnesty-international-publishes-policy-and-research-on-protection-of-sex-workers-rights/

Beer, Mark van der (2018). Cijfers officier van justitie over mensenhandel in de prostitutie. Blogspot. https://degroteprostitutieleugen.blogspot.com/2020/01/cijfers-officier-van-justitie-over.html

Bleeker, Y., Heuts, L., Timmermans, M., & Homburg, G. (2015). Sekswerkers aan het woord. De sociale positie van sekswerkers in Nederland in 2014. Amsterdam. https://www.wodc.nl/onderzoeksdatabase/2389a-nulmeting-wrp-sociale-positie-prostituees-in-legale-prostitutie.aspx

Dekker, H., Tap, R., & Homburg, G. (2006). Evaluatie opheffing bordeelverbod. De sociale positie van prostituees 2006. Amsterdam. https://wodc.nl/onderzoeksdatabase/evaluatie-opheffing-bordeelverbod-deelproject-2.aspx

Nationale Rapporteur Mensenhandel en Seksueel Geweld tegen Kinderen (NRM) (2012). Jurisprudentie mensenhandelzaken 2009-2010. Een analyse. Den Haag. https://www.nationaalrapporteur.nl/Publicaties/Jurisprudentie-Mensenhandel-2009-2012/index.aspx

Platt L., Grenfell P., Meiksin R., Elmes J., Sherman SG., Sanders T., Mwangi, P., Crago, A.L. & Tsai, A.C. (2018). Associations between sex work laws and sex workers’ health: A systematic review and meta-analysis of quantitative and qualitative studies. PLoS Medicine 15(12). e1002680. https://doi.org/10.1371/journal.pmed.100268. https://journals.plos.org/plosmedicine/article?id=10.1371/journal.pmed.1002680

Soa Aids Nederland (2018). De Legale Façade. Sekswerkbeleid: hoe kan het anders? Amsterdam. https://journals.plos.org/plosmedicine/article?id=10.1371/journal.pmed.1002680

Vanwesenbeeck, I., M. L. Janssen & M. Wijers. (2019). Duizenden slachtoffers van seksuele uitbuiting: feit of frame? Tijdschrift voor Seksuologie, jg 43, nr 2. https://www.tijdschriftvoorseksuologie.nl/artikelen/online-first/item/823-duizenden-slachtoffers-van-seksuele-uitbuiting-feit-of-frame

Wagenaar, H., Altink, S., & Amesberger, H. (2013). Final Report of the International Comparative Study of Prostitution Policy: Austria and the Netherlands. http://lastradainternational.org/lsidocs/Prostitution_policy_report.pdf

Wagenaar, H., Altink, S. Prostitution as Morality Politics or Why It Is Exceedingly Difficult To Design and Sustain Effective Prostitution Policy. Sex Res Soc Policy 9, 279–292 (2012) doi:10.1007/s13178-012-0095-0. https://link.springer.com/article/10.1007%2Fs13178-012-0095-0

Wijk, A. P. van (Anton P., & Leiden, I. van (Ilse). (2010). Kwetsbaar beroep: een onderzoek naar de prostitutiebranche in Amsterdam. Arnhem: Bureau Beke. https://www.bureaubeke.nl/doc/2010/Kwetsbaar_beroep_download.pdf